Wymiary rur

Wymiary to cecha charakterystyczna rur. Dla potrzeb przemysłu i do użytku ogólnego produkowane są rury o średnicach od dziesiętnych części milimetra do kilku metrów.

Rury o poprzecznym przekroju okrągłym, oprócz długości (L) są charakteryzowane jeszcze trzema wymiarami głównymi: średnicą zewnętrzną (D), średnicą wewnętrzna (d) i grubością ściany (t). W zależności od rodzaju rur stosowane są odpowiednie tolerancje wymiarów.

Typoszeregi wymiarowe rur stalowych

Poszczególne wielkości wymiarów rur nie są przypadkowe, lecz zostały ujęte w szeregach w myśl konkretnego systemu. Wymiary rur podaje się w mm. W USA i kilku innych państwach stosowane są cale (po angielsku „inches“, po niemiecku „zoll“). W takim przypadku rury tworzą dwie grupy, tzw. TUBE to rury do zastosowań mechanicznych i w urządzeniach energetycznych, gdzie wielkość średnicy zewnętrznej podaje się w calach, oraz PIPE to rury na instalacje rurociągowe dla różnego rodzaju mediów.

Wielkość przypisana tzw. rurze PIPE oznacza nominalną wielkość rury. Dla średnic do 12 cali podaje się wielkość (prześwit) średnicy wewnętrznej rury. Z wymiarów dla rur PIPE, po ich przeliczeniu na milimetry, utworzono pierwszy (uprzywilejowany) szereg średnic zewnętrznych rur stalowych (I seria wg norm EN 10220, DIN 2448 itp.). Nie oznacza to, że rury o wymiarach według II lub III serii nie są w praktyce stosowane. Wymiary II i III serii (do zastosowań w Europie uzupełnione wymiarami zaokrąglonymi w mm) stanowią podstawę normalizowania dla rur TUBE, stosowanych w urządzeniach energetycznych i dla rur do zastosowań mechanicznych.

Typoszeregi grubości ścian rur stalowych

Typoszeregi grubości ścian wywodzą się również z systemu calowego, stosującego ułamki do opisu wartości. Grubości ścian dla rur PIPE tworzą typoszereg “Schedule” (40, 60, 80, 120 ….), powiązany w przypadku niektórych wymiarów z masą danej klasy (STD, XS, XXS). Wartości te po przeliczeniu na milimetry stanowią część typoszeregu grubości ścian.

(Uwaga: Wielkość – wartość wg typoszeregu Schedule np. 40, nie jest wielkością stałą i zależy ona od średnicy zewnętrznej rury).

Dla rur TUBE wartości grubości ścian wywodzą się z “podziałek” typu BWG, SWG lub innych. Po przeliczeniu na milimetry wartości te tworzą dalszą część typoszeregu grubości ścian rur stalowych. Dla rur stalowych precyzyjnych stosowanych w Europie i w państwach korzystających z systemu SI utworzono typoszeregi wymiarowe o zaokrąglonych wielkościach średnic zewnętrznych i grubości ścian.

Tolerancje (odchyłki graniczne) średnicy zewnętrznej, średnicy wewnętrznej i grubości ściany obowiązują zawsze jedynie w przypadku dwóch zamówionych wartości. Wartości graniczne trzeciego wymiaru można uzgodnić tylko dla rur precyzyjnych.

Owalność rur stalowych

Owalność (odchyłka okrągłości), jest definiowana jako różnica między największą i najmniejszą wartością średnicy zewnętrznej dla danego przekroju poprzecznego rury. Owalność jest dopuszczalna w ramach tolerancji średnicy zewnętrznej.

O = Dmax–Dmin (wartość absolutna w mm)
O = 100.(Dmax–Dmin)/D (v %)

Mimośrodowość rur stalowych

Mimośrodowość (odchyłka współśrodkowości), jest miarą (wielkością) różnicy odległości między środkami przekroju zewnętrznego i wewnętrznego. Mimośrodowość jest dopuszczalna w ramach tolerancji grubości ściany i obliczana jest z grubości ścian w jednym z przekrojów poprzecznych:

E = (tmax–tmin)/2 (wartość absolutna w mm)
E = (tmax–tmin)/(tmax+tmin).100 (v %)

Odchyłka prostoliniowości rury (e)

to wartość maksymalnego odchylenia rury od linii prostej łączącej jej obydwa końce, gdzie L to długość rury. Podaje się ją w procentach na jednostkę długości. Wymagana zazwyczaj prostoliniowość wynosi 3 mm na 1 metr bieżący.

e/L x 100 %